Brede economische waarde van (sport)evenementen

Als dit doel wordt geëvalueerd, wordt meestal alleen een economische impact analyse (EIA) gemaakt. Bij andere beleidsterreinen worden juist veel minder of geen EIA’s gemaakt, maar ligt het accent op een maatschappelijke kosten-batenanalyses (MKBA). Voor de Dam tot Damloop (van Amsterdam naar Zaandam) 2013 hebben we beide analyses gemaakt.

Dit onderzoek levert een aantal interessante bevindingen op over de Dam tot Damloop en over het waarderen van (sport)evenementen. Het saldo van de maatschappelijke kosten en baten is voor Amsterdam en Zaanstad ruim drie maal zo groot als het saldo van de economische impact analyse.

Voor Noord-Holland en voor Nederland wordt het verschil nog groter omdat het saldo van de MKBA toeneemt en dat van de EIA afneemt met de omvang van de regio. Dit laat zien dat de keuze voor een bepaald evaluatieinstrument veel kan uitmaken voor de uitkomst van de analyse. Deze les geldt uiteraard niet alleen voor sportevenementen, maar ook voor andere evenementen en ander beleid.

Veel gemeenten en provincies steunen sportevenementen. Naast de reguliere competities gaat het om zo’n zeshonderd sportevenementen per jaar. Sportevenementen krijgen steun van het Rijk (4,7 miljoen euro per jaar). De steun vanuit de gemeenten en provincies is met 30 miljoen euro vele malen groter.

Sportevenementen krijgen niet alleen financiële steun maar vaak ook materiële steun. Zo krijgt een hardloopevenement vaak toestemming om de openbare weg af te sluiten en deze te gebruiken voor het evenement. Deze steun gaat ten koste van de gewone weggebruiker. Dit vraagt om een goede afweging van belangen en een goede inschatting van hoeveel maatschappelijk nut (sport)evenementen voor een gemeente of regio kunnen hebben. Met dit artikel willen we bijdragen aan een verdere ontwikkeling van het evaluatieinstrumentarium.

De meest gebruikte vorm van evaluatie bij sportevenementen is die van economische impact analyse (EIA). Hiervoor wordt vaak de richtlijn van de Werkgroep Evaluatie Sportevenementen (WESP) gebruikt. Deze en andere richtlijnen van WESP worden ook door het ministerie van VWS als voorwaarde gesteld voor subsidie aan grote sportevenementen. In een EIA worden alle extra (additionele) bestedingen van bezoekers, deelnemers en de organisatie geschat in de gemeente/regio/provincie waar het evenement plaatsvindt, die daar zonder het evenement niet waren geweest. Hoe meer bestedingen, hoe beter het evenement scoort in een EIA.

Vaak wordt de extra besteding geïnterpreteerd als het effect van de extra bestedingen op de extra economische activiteit (een multiplier groter dan 1). Al wordt ook regelmatig een versterkend effect verwacht (een positieve multiplier), en heel soms een dempend effect (een multiplier kleiner dan 1). Hier ontbreekt de ruimte de multiplier verder uit te werken. Daarom hanteren we in de berekeningen de meest gebruikte waarde van 1. Effecten die niet op een markt worden verhandeld, zoals plezier, city marketing-effecten en trots, worden niet meegenomen in een EIA. Voor de meting van tevredenheid en promotionele waarde zijn aparte WESP-richtlijnen. Deze richtlijnen worden minder toegepast, en geven daardoor geen complete welvaartsevaluatie. Bij andere overheidsprojecten worden geen EIA’s maar MKBA’s gemaakt. Een MKBA telt voor een evenement alle kosten en baten voor alle inwoners van een stad, regio of land op. Ook niet-marktgoederen   worden, voor zover mogelijk, in geld uitgedrukt en meegenomen in de MKBA- analyse. Doordat alle effecten meegenomen worden, laat een MKBA zien of een sportevenement welvaartsverhogend is. Het CPB en PBL hebben in 2013 een algemene MKBA-richtlijn voor Nederland gepubliceerd. Deze leidraad is hier als basis voor de MKBA gevolgd.

Onderzoeksopzet
Veel effecten van de Dam tot Damloop konden niet worden gewaardeerd door informatie uit andere studies (benefit transfer), omdat er geen Nederlandse MKBA’s zijn voor kleine sportevenementen en er maar één internationale MKBA bekend is (een Canadese met een aantal witte vlekken). Daarom zijn in dit onderzoek veel nieuwe primaire data verzameld. Hiertoe zijn drie afzonderlijke vragenlijsten opgesteld. Deze vragenlijsten overlappen waar mogelijk, en zijn gebaseerd op bestaande richtlijnen en voorbeelden (zoals de WESP-richtlijnen, maar ook de milieu-economische literatuur over het waarderen van niet-marktgoederen). Tijdens de Dam tot Damloop hebben 40 studenten bij bezoekers 768 face-to-facevragenlijsten afgenomen, met onder andere stellingen over het evenement, uitgaven, betalingsbereidheid (willingness to pay) en reistijd. Aansluitend op het evenement is aan een panel van de gemeente Amsterdam een vragenlijst voorgelegd (n=431) met onder andere stellingen over het evenement, wel/ niet bezocht, betalingsbereidheid en overlast. Tegelijkertijd zijn via internet 2.963 hardlopers geënquêteerd (een reponse van 33% op 9.058 uitgenodigde lopers) met vragen over de uitgaven, betalingsbereidheid, trainingsvoorbereiding en gezondheid. Na het kwantificeren en waarderen van de effecten is de totaaloptelling gemaakt. Hieronder worden per actor de belangrijkste effecten besproken. Daarna worden de EIA en MKBA opgemaakt en besproken. Tot slot worden de implicaties voor gemeenten besproken.

Bezoekers
Het is erg lastig om het aantal bezoekers te meten langs een hardloopparcours, waar het een komen en gaan is van mensen en waar veel verschillende toegangsen exitwegen zijn. Hier zijn twee methoden gecombineerd. Als eerste is het percentage van de Amsterdammersdat de Dam tot Damloop heeft bezocht gecombineerd met het percentage Amsterdammers onder het publiek (52 procent): dat levert 148.412 toeschouwers op.

Als tweede is het percentage van de lopers met supporters, het aantal supporters per loper, het aantal bezoekers die iemand aanmoedigden en de gemiddelde hoeveelheid mensen die bezoekers gemiddeld aanmoedigden gecombineerd, wat 83.982 bezoekers oplevert. Verder is steeds het afgeronde gemiddelde van 115.000 bezoekers gebruikt. Dit gemiddelde ligt lager dan de 250.000 bezoekers die de organisatie zelf schat. Gemiddeld geven bezoekers 23,32 euro per persoon uit.

Bezoekers van buiten Amsterdam/Zaanstad geven gemiddeld ruim twee maal zoveel uit (34,29 euro) als de bezoekers uit deze steden (14,59 euro). De meeste uitgaven betreffen eten en drinken, winkelen en kosten van openbaar vervoer. Veel van deze uitgaven zijn gedaan door bewoners of bezoekers die ook in Amsterdam waren geweest als er geen Dam tot Damloop was geweest. Van de 2,6 miljoen euro aan bestedingen van bezoekers is 1,5 miljoen euro extra (additioneel) voor Amsterdam en Zaanstad. Deze 1,5 miljoen euro is afkomstig van slechts 34 procent van de bezoekers.

31 procent van de bezoekers telt niet mee omdat ze geen uitgaven doen, de resterende 35 procent telt niet mee in de EIA omdat ze deze uitgaven anders toch in Amsterdam en Zaandam hadden gedaan. Voor de EIA maakt het dus niet uit of er 115.000 bezoekers langs de kant staan waarvan 34 procent extra bestedingen in Amsterdam genereert zoals nu, of dat alleen de 39.000 bezoekers die extra bestedingen generen langs de kant staan.

Voor de evenementbeleving en de impact op de stad is dat een groot verschil. Het feit dat veel bezoekers niks uitgeven, wil niet zeggen dat men het evenement niet waardeert. 56,6 procent van de bezoekers is van plan volgend jaar weer te komen en driekwart vindt een bezoek aan de Dam tot Damloop aan te raden aan vrienden, kennissen en of familie.

Het plezier dat het publiek beleeft aan het evenement, blijkt ook uit het gedrag: gemiddeld is men er een uur en driekwartier en heeft men er in totaal een uur reistijd voor over. Deze waardering voor het evenement is gekwantificeerd en gewaardeerd met een waarderingsvraag in de enquête.

Eerst is gevraagd of bezoekers willen bijdragen aan het evenement. Zo ja, dan is gevraagd naar het bedrag dat bezoekers willen betalen. Dergelijke betalingsbereidheidsvragen   (willingness to pay) meten de waarde van een goed waarvoor geen markt is. Zonder hier op de verdere details in te  gaan, bleek dat 41 procent van de bezoekers wil betalen en dat voor deze bezoekers de gemiddelde betalingsbereidheid 7,67 euro is. Voor alle 115.000 bezoekers is de totale betalingsbereidheid 364.368 euro. Bewoners van Amsterdam Veel Amsterdammers waarderen de Dam tot Damloop: ruim 60 procent van de respondenten geeft aan dat het belangrijk is dat de Dam tot Damloop wordt georganiseerd in hun stad. En ruim 77 procent vindt het goed dat de gemeente Amsterdam en de gemeente Zaanstad de Dam tot Damloop mede mogelijk maken.

Gekeken is of deze steun ook betekent dat men betalingsbereid is. Veel mensen die de Dam tot Damloop steunen, willen niet in geld bijdragen. 14,5 procent wil betalen zodat de Dam tot Damloop zowel voor de lopers als de bezoekers goed en veilig georganiseerd kan worden. De gemiddelde betalingsbereidheid is 15,16 euro per respondent die wil betalen en weet hoeveel die wil betalen. Geëxtrapoleerd naar alle Amsterdammers geeft dit een maatschappelijke waarde van 1,5 miljoen euro.

In het onderzoek is ook naar overlast gevraagd, maar dit bleek in de enquête te weinig voor te komen om tot een betrouwbare schatting te komen. De organisatie Le Champion organiseert jaarlijks de Dam tot Damloop en vele andere evenementen in vooral Noord-Holland, waarbij de Dam tot Damloop het grootste evenement is.

De begroting van de Dam tot Damloop is 1,9 miljoen euro. Er zijn relatief weinig uitgaven in Amsterdam en Zaanstad, omdat de organisatie in Alkmaar zit en materialen in heel Nederland gehuurd en gekocht worden. De inkomsten uit Amsterdam en Zaandam zijn 1,3 miljoen euro terwijl de uitgaven er 0,4 miljoen euro zijn. Een negatieve bestedingsimpuls van 0,9 miljoen euro. Ook voor Noord-Holland als geheel en voor Nederland heeft de organisatie een negatieve maar kleinere bestedingsimplus. De negatieve bestedingsimpuls voor Nederland betreft vooral de uitgaven aan buitenlandse topatleten.

De gemeenten
Zowel de gemeente Amsterdam als Zaandam zijn betrokken bij de organisatie vooraf en op de dag zelf. Hun rol hierbij is beperkt tot vergunningverlening en verantwoordelijkheid voor de openbare orde. Deze rol is zo beperkt mogelijk. Le Champion doet veel zelf of huurt veel in. Zo zorgt Le Champion zelf voor de dranghekken, vrijwilligers bij veel afzettingen, inhuur van professionele verkeersregelaars waar nodig en schoonmaak na afloop (niet de gemeentereiniging).

De grootste inzet komt van agenten. In totaal schat de organisatie dat tijdens de Dam tot Damloop 50 agenten in Amsterdam en Zaandam toezicht houden. Uitgaande van 10 uur aanwezigheid (de start duurt ongeveer 4,5 uur en de finish 6, dus met ruime randen daaromheen), en uurkosten van 100 euro, zijn de kosten voor politie-inzet 50.000 euro.

De lopers
In totaal geven de hardlopers in aanloop naar en tijdens de Dam tot Damloop 6,1 miljoen euro uit (165 euro p.p.). De grootste uitgavenposten zijn nieuwe sportkleding, hardlooptraining en ondersteuning. Dit gebeurt vooral in de eigen woonplaats. De extra uitgaven van de lopers in Amsterdam en Zaanstad zijn daarom slechts 358.488 euro.

De extra uitgaven in Noord-Holland zijn alleen afkomstig van de lopers van buiten Noord-Holland en bedragen 221.922 euro. De extra uitgaven in Nederland als geheel zijn verwaarloosbaar door het ontbreken van buitenlandse deelnemers. De meeste lopers zijn bereid om meer te betalen voor hun startbewijs dan ze nu hebben betaald. Dit consumentensurplus is 16,06 euro gemiddeld per loper en 590.165 euro in totaal.

De Dam tot Damloop is voor een deel van de deelnemers een reden om meer hard te lopen (trainen) en deels ook om meer te sporten. Uit gerelateerd onderzoek bleek dat 48 procent van de deelnemers vooraf meer kilometers per week hardloopt. 41 procent wil ook na het evenement meer blijven bewegen. De toename van het hardlopen is niet ten koste gegaan van andere sportactiviteiten: 77 procent van de respondenten is (deels) meer sporturen gaan maken. En 58 procent van de deelnemers geeft aan dat het trainen voor de Dam tot Damloop een positief effect heeft gehad op hun gezondheid.

Een ruwe, en enigszins conservatieve waardering van de gezondheidsbaten ziet er als volgt uit. Veronderstel dat een kwart van de deelnemers voldoende beweegt en dat zonder Dam tot Damloop niet deed (48 procent is meer gaan sporten met de aanname dat de helft daarvan onvoldoende bewoog), dat het effect een half jaar aanhoudt (inclusief voorbereidingstijd), dat mensen 40 jaar sportief kunnen leven (de gemiddelde leeftijd van de lopers is 40 jaar) en zo hun levensverwachting kunnen verhogen, en dat mensen die voldoende bewegen een jaar langer leven, met een waarde van een extra quality adjusted life year (qaly) van 50.000 euro. Dan is de gezondheidswinst voor de 36.757 hardlopers al 5.513.550 euro.

Deze waarde wordt pas aan het eind van de levens van de sporters (over 40 jaar) gerealiseerd. Met een discontovoet van 5,5 procent geeft dit een huidige waarde van 647.639 euro voor heel Nederland. EIA en MKBA Met bovenstaande effecten zijn zowel een economische impact analyse (hoeveel zijn de extra bestedingen) als een maatschappelijke kosten-batenanalyse (hoe groot zijn de maatschappelijke kosten en baten) opgesteld (zie de tabel).

In de rijen staan de belangrijkste effecten van de Dam tot Damloop en in de onderste twee regels staan de EIA en de MKBA. Hierbij is onderscheid gemaakt naar drie gebieden waar een effect kan optreden: Amsterdam en Zaanstad, Noord-Holland (inclusief Amsterdam en Zaanstad) en Nederland als geheel. Regel 1, 2, 3, 7, 9, 12 en 13 volgen uit de tekst hierboven. De betalingsbereidheid voor bezoekers uit Amsterdam is niet meegenomen om overlap met betalingsbereidheid van alle Amsterdammers te voorkomen (regel 6). De betalingsbereidheid voor Zaandam is met de Amsterdamse betalingsbereidheid per persoon berekend (regel 8). Veel uitgaven zijn niet additioneel, echter de bezoekers en lopers prefereren deze uitgaven boven andere uitgaven. Dat wil zeggen dat ze er gelukkiger van worden. Dit extra geluk of consumentensurplus is op 5 procent van deze uitgaven geschat (regel 4 en 5).

Op vergelijkbare wijze zijn baten voor bedrijven, zoals tevredener of gezonder personeel, geschat op hun 10 procent van hun directe kosten (sponsoring en startbewijzen voor de businessloop). In de optellingen (regel 15 en 16) is een multiplier van 1 gebruikt. Uit deze opstelling blijkt dat er een flink verschil is in uitkomst tussen de EIA en de MKBA. Het saldo van de MKBA is voor Amsterdam en Zaanstad ruim drie maal zo groot als het saldo van de EIA. Voor Noord-Holland en voor Nederland is het verschil nog groter. De keuze van welk evaluatie-instrument wordt gebruikt is dus niet marginaal. Hoe groter de regio hoe kleiner de economische impact (EIA). Voor Nederland als geheel is de economische impact zelfs enigszins negatief. Voor de welvaartsbijdrage (MKBA) geldt juist een omgekeerd verband: hoe groter de regio waarvoor wordt gemeten hoe meer welvaart wordt gegenereerd door de Dam tot Damloop. De keuze van het gebied waarvoor effecten worden geanalyseerd is cruciaal, terwijl deze keuze vaak weinig aandacht krijgt. De niet-markteffecten (plezier, city- marketingbaten, gezondheidswinst) zijn substantieel en belangrijker dan de additionele bestedingen bij de beoordeling van de aantrekkelijkheid van dit evenement.

Beleidsaanbevelingen
Voor Nederland is dit de eerste waardering van diverse niet-markteffecten bij sportevenementen. Hieruit blijkt dat zachte, niet-markteffecten van een sportevenement belangrijker zijn dan harde financiële waarden. Het lijkt nuttig om vaker niet-markteffecten te waarderen binnen sport en economie, vanwege de vele niet-markteffecten bij sport.

Bij evaluaties moeten niet te kleine gebieden worden bestudeerd, zeker niet omdat veel gemeenten op economisch en maatschappelijk gebied flink verknoopt zijn met omliggende gemeenten. Veel EIA’s kijken naar de effecten in de organiserende stad en kunnen dus een te rooskleurig beeld geven, zelfs als alleen naar extra bestedingen wordt gekeken.

Binnen de sport en bij (sport)evenementen worden veel EIA’s gemaakt, terwijl bij andere beleidsterreinen de MKBA veel gebruikelijker is. Theoretisch gezien zijn MKBA’s te verkiezen omdat deze een beter beeld geven van hoeveel een evenementen of hoeveel beleid bijdraagt aan de welvaart.

Praktisch gezien zijn EIA’s makkelijker uit te voeren. Maar zoals deze studie laat zien zijn de verschillen groot. Hetgeen ervoor pleit om meer MKBA’s te maken en minder EIA’s om zo betere beslisinformatie te verkrijgen.

Over de auteurs
Michiel de Nooij was projectleider van dit onderzoek en is onafhankelijk onderzoeker gespecialiseerd in MKBA’s. Peter Horsselenberg is docent communicatie en onderzoeker bij CAREM, Hogeschool van Amsterdam. Een uitgebreidere beschrijving van het onderzoek is te vinden op de website van de Hogeschool van Amsterdam. Het onderzoek is uitgevoerd bij het Centre for Applied Research on Economics & Management (CAREM) van de Hogeschool van Amsterdam met een bijdrage van de organisatie die de Dam tot Damloop organiseert (Le Champion).