Texel verduurzaamt openbare verlichting... en meer

Het project Slim verlicht is eigenlijk een drietrapsraket. Het begint met de beslissing om de verlichting te vervangen door led-lampen, die veel minder stroom verbruiken dan de oude lampen. 'Dat is op zich nog geen rocket science', vindt De Vries.

De tweede stap was dan ook nadenken op welke plekken verlichting nodig is, en op welke tijdstippen: als de boot niet meer vaart, moet het laatste stukje Pontweg dan volop in het licht staan? Nachtelijke duisternis – waardoor je de sterrenhemel mooi kunt zien – is niet voor niets een van de kernwaarden van Texel.

De Vries: 'Het uitgangspunt was goede verlichting in de dorpen en duisternis in de buitengebieden. Over het grijze gebied daartussen is uitgebreid overleg gevoerd met de dorpscommissies. De reacties waren positief, hoewel we wel vragen kregen over de veiligheid.'

Met deze twee stappen weet Texel de benodigde energie voor openbare straatverlichting te beperken tot een derde van wat voorheen nodig was. De derde stap is het opwekken van de benodigde stroom met zonne-energie. Hierbij koos Texel ervoor zonnepanelen te laten drijven in een bezinkbassin van de rioolwaterzuivering.

Zo'n zonnevijver is iets nieuws: 'We willen een proeftuin zijn op het gebied van duurzame energieopwekking en zoeken oplossingen die passen bij het landschap', benadrukt De Vries. 'Door de zonnepanelen op het lager gelegen water te laten drijven, wordt het uitzicht niet al te veel geweld aangedaan.'

Naast het voordeel van dubbel ruimtegebruik door zonnepanelen op het water te laten drijven, heeft deze locatie ook als pluspunt dat er al leidingen en een transformatorhuis zijn. De zonnevijver met 928 PV-zonnepanelen gaat net iets meer energie opleveren dan nodig is voor de openbare verlichting op het hele eiland. 

Twee aanbestedingen
Gemeente Texel moest het vervangen van de openbare verlichting Europees aanbesteden. De Vries: 'Het was het eerste project in zijn soort en na ons zullen ongetwijfeld meer gemeenten volgen. Er was dus heel veel belangstelling van aannemers. Die aanbesteding hebben we heel zorgvuldig gedaan, maar er kwamen protesten van verliezers. Dat heeft tot vertraging in het project geleid.'

Voor de drijvende zonnepanelen volgde een aparte aanbesteding, die werd gewonnen door een Texelse combinatie. Niet omdat lokale verbondenheid een eis was: de commissie selecteerde blind op kwaliteit. Maar de winnende combinatie kende de lokale omstandigheden goed en hield bijvoorbeeld rekening met specifieke weersomstandigheden op het eiland. Een ander pluspunt is dat de zonnepanelen op oost en west gericht zijn. Hierdoor vang je in de ochtend en namiddag meer zon, en dat maakt de opbrengst stabieler verspreid over de dag. Constante toevoer is beter voor de installaties.

Als alles goed gaat, zijn de zonnepanelen in mei klaar voor gebruik. De installateur garandeert de komende 25 jaar een minimale opbrengst van 195.000 kWh per jaar en blijft die periode ook verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud.

In totaal was voor Slim verlicht circa 3,5 miljoen euro beschikbaar. De gemeente financiert ongeveer de helft daarvan, de rest werd mogelijk dankzij een flinke bijdrage vanuit het Waddenfonds (1,4 miljoen euro) en subsidie (300.000 euro) van de provincie Noord-Holland. 

Woningen verduurzamen
Met Slim verlicht zet de gemeente een behoorlijke stap richting de ambitie om in 2020 voor energie volledig zelfvoorzienend te zijn: evenveel energie duurzaam opwekken als op het eiland wordt verbruikt. De Vries: 'We kozen voor dit project omdat het goed zichtbaar is voor iedereen. Het leent zich fantastisch om ook het grotere verhaal te vertellen. We laten zien dat de gemeente het serieus neemt, en je kunt in het verlengde ervan mensen oproepen om ook iets te doen.' 

Eerder begon Texel al met beperken van het energieverbruik door woningen beter te isoleren. Met een subsidieregeling van de provincie Noord-Holland is inmiddels een derde van de woningen verduurzaamd. 'Hiermee wilden we bewoners stimuleren om de gedachte van zelfvoorzienendheid over te nemen, dus energetisch gezien meer voor zichzelf gaan zorgen. Er is fors gebruik van gemaakt', vertelt De Vries. 'Na drie jaar was de pot leeg maar we blijven hierover adviseren via een duurzaamheidsloket.'

Texel werkt nu aan een subsidieregeling voor mensen die hun woning helemaal energieneutraal willen maken. 'Dat is waar uiteindelijk iedereen naartoe moet', vindt De Vries. Dergelijke aanpassingen kosten zo'n 35.000 euro per woning en hebben een terugverdientijd van vijftien jaar.

Met een subsidie van 10.000 euro en de mogelijkheid om gunstig te lenen, trekt de gemeente de koplopers over de streep. 'We willen de eerste circa 50 subsidiëren, zodat er voldoende voorbeelden komen en het gemeengoed gaat worden. Dan zien mensen dat het echt kan in een bestaande woning en Texelse installatiebedrijven kunnen er ervaring mee opdoen. Texel is een kleine gemeenschap, dus na de eerste successen kom je vanzelf terecht in het verjaardagencircuit. En dan ben je waar je wezen wilt.'

ANA architecten ontwierp voor woningcorporatie Woontij twaalf energieneutrale sociale huurwoningen. Deze woningen zijn ook op een ander vlak duurzaam: ze zijn makkelijk om te bouwen voor mensen die minder mobiel zijn. Hiermee sluiten ze aan op het actuele vraagstuk van de vergrijzing op Texel. Foto: Luuk Kramer

Coöperatieve gedachte
Op Texel floreert de lokale energiecoöperatie TexelEnergie. Vijf jaar na de oprichting zijn er al 3.000 leden, op een totaal van circa 6.000 huishoudens. TexelEnergie koopt nu nog groene energie in, maar wil alle energie lokaal gaan opwekken. Op die manier blijven de uitgaven aan energie – momenteel zo'n 35 miljoen euro per jaar – op het eiland. Het succes van de energiecoöperatie, past volgens De Vries bij de eilandcultuur: 'Texelaars zijn van huis uit gewend om voor zichzelf te zorgen. Dat willen de leden van TexelEnergie ook op het gebied van duurzaamheid. Het creëert ook werkgelegenheid waar Texelaars de vruchten van plukken. 

De coöperatieve gedacht is volgens De Vries een logische vorm voor het eiland. 'Dat het Texel-eigen is, is voor veel mensen misschien wel belangrijker dan de duurzame energie. Het past bij het eilandgevoel dat je voor jezelf moet zorgen.' Op Texel is ook een zorgcoöperatie, er zijn landbouwcoöperaties en de meeste aandelen van de veerdienst TESO zijn in handen van Texelaars.

De Vries: 'Dat is geen coöperatie, maar wel "van ons".' De huidige boten verbruiken ongeveer een derde van al het brandstofverbruik in het vervoer. De nieuwe veerboot Texelstroom – die deze zomer in de vaart wordt genomen – is een stuk schoner en energiezuiniger dan zijn voorganger. In plaats van diesel verbruikt de boot gas; nu nog aardgas, op den duur biogas.

Windmolens met toegevoegde waarde
Mooie projecten tot nu toe, maar is het genoeg om over vier jaar energieneutraal te zijn? 'We zijn er nog lang niet', zegt De Vries. 'Je redt het niet zonder windmolens, want dat is de meest rendabele vorm van duurzame energie. Er zijn heftige discussies over windmolens in het waddengebied en je moet het aspect landschapsvervuiling ook zeker niet negeren. Maar als je alles met zonne-energie zou willen oplossen, dan hebben we nog 230 hectare zonnepanelen nodig, en dat gaat dan weer ten koste van landbouwgrond en de groene uitstraling van de weilanden.' 

De discussie over windenergie wordt komende maand gevoerd in de Texelse gemeenteraad. Een burgerinitiatief heeft bovendien een onderzoek gevraagd naar het draagvlak voor windmolens onder de bewoners. Volgens De Vries zijn windmolens kansrijk, als je ze combineert met kansen voor toerisme, duurzaamheid en landbouw. In het kader van de Rotterdamse Architectuur Biënnale (IABR-2014) gaf Texel opdracht voor een ontwerpatelier waarin vernieuwende ontwerpers over het dilemma hebben nagedacht. Hier ontstond onder andere het idee een stuk zee bij Texel met een golfbreker af te sluiten. 

Innovatiewaard, IABR2014/La4Sale

De Vries legt uit: 'In het luwe stuk zee kun je zonnepanelen laten drijven en er is ruimte voor zilte zeebouw (bijvoorbeeld algen). Op de golfbreker komen windmolens en een wandelpad door zee als toeristische trekker. Als je langs die weg dingen aan elkaar koppelt, wordt het een heel ander verhaal. Dan ontstaat een economisch interessante, toeristisch spannende, vernieuwende attractie. Waarmee ook nog eens heel veel duurzame energie wordt geproduceerd.' 

De Vries is blij met de verruimde blik die het ontwerpatelier heeft opgeleverd. 'Het helpt ons om duurzaamheid veel breder te interpreteren dan alleen energiebesparing. We zijn begonnen vanuit de techniek voor besparing en duurzame energieopwekking. Nu wordt het een integraal verhaal.' 

Copyright eerste foto: gemeente Texel