Vernieuw de accountantscontrole voor gemeenten

Al enkele jaren hebben gemeenten te maken met toenemende eisen die aan de accountantscontrole worden gesteld door een verzwaring van de controlerichtlijnen en een scherper toezicht van de Autoriteit Financiële Markten (AFM). In deel één de optiek van Albert Dragt, wethouder van gemeente Leusden, over de toekomst van de accountantscontrole bij gemeenten.

Gemeenten hebben de afgelopen jaren onder andere te maken gekregen met:

• Meer zelfstandige detailcontroles door de accountant omdat deze minder kan steunen op de verbijzonderde interne controle;
• De Wet Normering Topinkomens (WNT);
• Meer en uitgebreidere toetsing aan het Besluit begroting en verantwoording (BBV)
• Niet of beperkt kunnen steunen op het oordeel van accountants van samenwerkingsverbanden;
• Meer specificatie, onderbouwing en dossiervorming.

Deze verzwaarde eisen zien we ook terug in het budget voor de accountantscontrole. De uitgaven daarvoor zijn de afgelopen jaren meer dan verdrievoudigd.

Nieuw is deze geschetste ontwikkeling niet. Het speelt al enkele jaren. Ook het goed en degelijk controleren van de jaarrekening bij gemeenten staat niet ter discussie. In dat verband kan ook worden verwezen naar het 'Rapport Vernieuwing accountantscontrole bij gemeenten' van de commissie Depla. Daarin wordt gesteld: 'Raadsleden hebben recht op een goed beeld van de cijfers in begroting en jaarrekening. Ook mogen de cijfers niet ter discussie staan, een eersteklas accountantscontrole is dus nodig. Maar een gemeente is geen beursgenoteerde onderneming: dat vraagt om een accountantscontrole 'op maat''.

Doelmatig en werkbaar?
Maar de ervaringen van gemeenten over de afgelopen jaren met die verzwaarde kwaliteitseisen en het verscherpte toezicht zijn niet positief. En het lijkt alleen maar erger te worden. We zien een beweging naar meer 'strakker, strenger en strikter' en meer 'vinken, vaststellen en verifiëren'. Die ervaringen werpen de vraag op of die verzwaarde eisen en het scherpere toezicht het doel niet voorbijschieten en of de accountantscontrole in zijn huidige vorm nog wel doelmatig en werkbaar is.

De ontwikkeling naar verscherpte controle-eisen en de daaruit voortvloeiende extra werkzaamheden kosten veel tijd, geld, administratieve ergernis en belasting. Dat is zorgelijk, te meer omdat er twijfel bestaat of de inspanningen en de kosten die dit met zich mee brengt wel opwegen tegen de maatschappelijke (meer)waarde. De gemeente Leusden zou deze tijd en middelen liever willen besteden aan zaken waar onze burgers direct baat bij hebben.

Wantrouwen of vertrouwen?
Daarnaast bestaat twijfel of al deze inspanningen wel leiden tot navenant betere interne beheersing en rechtmatig handelen in vergelijking tot enkele jaren geleden. Het lijkt of 'wantrouwen' de norm is geworden; uitgaan van fout en dat controleren we dubbel, in plaats van 'vertrouwen'; uitgaan van het goede en dat controleren we wel, maar niet dubbel'.

Zelfstandige publieke eigenheid
Gemeenten nemen in ons staatsbestel een bijzondere positie in en kennen een 'zelfstandige publieke eigenheid'. Ze zijn in dat opzicht dan ook niet vergelijkbaar met private ondernemingen. Bovendien hebben gemeenten, met het oog op die bijzondere positie, een eigen systeem van checks and balances. We kennen onder meer de democratische controle door en verantwoording aan de raad, de openbare begroting en rekening, het financieel toezicht van de provincie, het interbestuurlijk toezicht, het rekenkameronderzoek, het doelmatigheidsonderzoek van het college en andere vormen van toezicht en controle.

Passende accountantscontrole
Bij dat alles past een accountantscontrole die daar rekening mee houdt. Een accountantscontrole die meer is afgestemd op die bijzondere positie van de decentrale overheden en de daar reeds aanwezige checks and balances.

Wij doen dan ook een oproep voor vernieuwing van de accountantscontrole voor gemeenten waarin:

• De eisen aan de accountantscontrole meer afgestemd zijn op de bijzondere positie van gemeenten (eigenheid);
• Die eisen niet zwaarder te maken dan nodig is en daarbij meer rekening te houden met de voor gemeenten reeds aanwezige checks and balances;
• De invulling van die controle zodanig 'in te regelen' dat deze meer doelmatig en werkbaar is in verhouding tot de bedoeling en de administratieve inspanning van die controle.