Horen, zien en voelen: duurzaamheid in Noord-Beveland

Het informatiecentrum 'duurzaam bouwen' is gevestigd in de oude brandweerkazerne van Wissenkerke. Achter een muurtje van isolerend piepschuim staat De Reus, een oude brandweerwagen die de vrijwilligers koesteren. Het andere deel staat vol met inspirerende voorbeelden hoe je een woning kunt verduurzamen. Geen spic en span showroom, meer een 'kotje' zoals mensen het initiatief van projectleider Tom Vermin ook wel noemen. 

Het informatiecentrum

Eigenhandig bevestigde hij isolatiemateriaal met steenstrips aan de buitenmuur. Hij timmerde een lichtbak in elkaar waar je kunt voelen wat het verschil is tussen allerlei varianten van dubbel glas. Je kunt op ooghoogte bekijken hoe zonnepanelen op verschillende soorten daken worden bevestigd en voelen welke isolatiekorrels er zijn voor in spouwmuren. De plaatselijke energiecoöperatie gebruikt het voor haar vergaderingen. Bij presentaties, over bijvoorbeeld postcoderoosprojecten, zitten bezoekers op stoeltjes uit een vergaderzaal van het gemeentehuis die daar niet meer worden ingezet. En elke tweede dinsdag van de maand is er open huis. Dan vertelt Vermin aan wie de aanwezigen wat de voor- en de nadelen zijn van duurzame vormen van verwarming en van diverse manieren om te isoleren.

Vermin is beleidsmedewerker en projectleider bij de gemeente Noord-Beveland. In zijn werkkamer in het gemeentehuis van Wissenkerke schreef hij het Klimaatbeleid 2016-2020. Hij is ook een doener en de gemeente geeft hem daarvoor alle ruimte. Dus trekt hij zo nu en dan een werkbroek aan om een nieuwe installatie te bouwen. Zo kan hij uit eigen ervaring vertellen hoe dingen werken en of ze makkelijk te monteren zijn. 

Pim Schenkelaars is sinds dit voorjaar wethouder en heeft duurzaamheid in zijn portefeuille. Daarvoor was hij jarenlang raadslid namens het Noord-Bevelands Belang. Het informeren van inwoners over de mogelijkheden van verduurzamen rekent hij tot een belangrijke taak van de gemeente. "Met het informatiecentrum maken we de informatie veel toegankelijker dan met folders. We willen de bewoners zo veel mogelijk ontzorgen, want ze zien soms door de bomen het bos niet meer. Goede informatie is cruciaal. Zeeuwen zijn niet heel vooruitstrevend, maar het begint ergens."

Het klimaatbeleid van de gemeente steunt op vier pijlers: energie opwekken, gebouwen verduurzamen, verkeer & vervoer en maatschappij (bijvoorbeeld waterbesparing en afvalscheiding). "We zijn echt sprongen aan het maken", stelt de wethouder. Het is een voordeel dat Noord-Beveland ruim bij kas zit, een subsidie van jaarlijks 700 euro voor verduurzaming kan uit de lopende begroting worden bekostigd. "We hebben het geluk dat we vlees op de botten hebben, onder andere door een gunstige grondexploitatie. Maar dan moet het geld ook maatschappelijk worden besteed. Hoewel veel duurzame energieopwekking al binnen een paar jaar rendabel is, kan subsidie mensen toch vaak over de streep trekken. En zo vloeit het geld naar de gemeenschap terug."

Leuntje en Marien zijn de hoofdpersonen in een serie cartoons waarmee de gemeente inwoners van Noord-Beveland – in dialect – aan het denken wil zetten. 

Veel materiaal in het informatiecentrum krijgt Vermin van leveranciers in de omgeving. Hij heeft een budget om dingen aan te schaffen, zoals een warmtepomp, zodat bezoekers kunnen horen of het geluid dat zo’n apparaat maakt draaglijk is. Voor de pelletkachel vroeg Vermin SDE-subsidie aan – 'een crime' – zodat hij ook daarover de juiste informatie kan geven aan bezoekers. De kachel draait prima; wel moet je ergens ruimte hebben voor een voorraad pellets. Voor een losse kachel is dat niet zo veel, maar het grotere exemplaar voor een cv-installatie verbruikt natuurlijk meer. Vermin geeft informatie; wil iemand gedetailleerdere productinformatie dan verwijst hij naar de leveranciers om offertes op te vragen. Vanuit de gemeente kan Vermin natuurlijk geen partij kiezen.

De duurzaamheidsvonk sloeg over in Noord-Beveland toen de gemeente van 2008 tot 2012 meedeed met 'Build with CaRe', een samenwerkingsproject van Interreg Europe met als doel energiebesparende bouwmethodes te onderzoeken. Als kleinduimpje deed de Zeeuwse gemeente met zo'n 7.500 inwoners mee tussen reuzen als Hamburg, Götenborg, Gent en Aberdeen. "Het was fantastisch om bij elkaar in de keuken te kunnen kijken", zegt Vermin. Hij deed er het idee op voor het informatiecentrum en raakte in de ban van de mogelijkheden van passief bouwen. 

Inmiddels heeft Noord-Beveland de nieuwbouwwijk Natuurlijk Wissenkerke waar die filosofie in de praktijk wordt gebracht. Een wijk met huizen die nagenoeg geen energie gebruiken, bijvoorbeeld omdat ze gunstig liggen ten opzichte van de zon. Vermin: "Passiefhuizen zijn wat duurder in de bouw, maar hebben vrijwel geen stookkosten dus op termijn zijn ze goedkoper."

Helemaal vanzelf ging de ontwikkeling van de wijk niet. Toen de gemeente een voormalig sportterrein beschikbaar stelde, dienden zich maar enkele projectontwikkelaars aan. En toen de crisis de verkoop deed stagneren, haakten er weer een aantal af. Wel succesvol bleek een Poolse ondernemer die woningen bouwde van zeer goed isolerend piepschuim. Inmiddels is dit concept door een Zeeuwse aannemer overgenomen. Er staat een rijtje passieve starterswoningen met een koopprijs vanaf 135.000 euro en er zijn levensloopbestendige woningen gebouwd die bijna energieneutraal zijn. De duurzame wijk begint dus vorm te krijgen.

De grootste uitdaging voor Noord-Beveland is de doelstelling om van het aardgas af te komen. De gaskraan gaat over dertien jaar dicht, schrijft de lokale energiecoöperatie Energiek Noord-Beveland in een folder. En dan? Vermin en Schenkelaars zijn er nog niet uit. Alle bestaande woningen all electric maken, dat lijkt niet realistisch want er is nog een flinke achterstand met het isoleren. 

Vermin krijg regelmatig mensen in het informatiecentrum die geïnteresseerd zijn in een warmtepomp. Als hij dan vertelt dat een eerste stap betere isolatie van de woning is en dat je behalve die warmtepomp ook een ander verwarmingssysteem nodig hebt, haken ze vaak af. "Soms gaan ze met grotere problemen naar huis dan ze waren gekomen. Heel jammer, want ze waren in principe goed gemotiveerd." Wethouder Schenkelaars vindt het toch belangrijk dat mensen weten wat de consequenties kunnen zijn. "Je zit er niet op te wachten dat ze investeren in iets wat niet werkt en met een torenhoge elektrarekening komen ze zitten."

De gemeente zoekt oplossingen die minder belastend zijn voor de inwoners. Zoals opwekking van groen gas op het eiland, wat als voordeel heeft dat de bestaande cv-installatie en de infrastructuur met gasleidingen in bedrijf kan blijven. De analyse of dit een sluitende business-case kan worden, is in volle gang. Er zijn al oriënterende gesprekken met het waterschap en boeren die hun slib en mestafval daarvoor zouden kunnen inzetten. In combinatie met het gemeentelijk gft-afval en tuinafval van de plaatselijke milieustraat lijkt het haalbare kaart.

Niet alleen inwoners kunnen rekenen op steun vanuit de gemeente, ook ondernemers worden gestimuleerd om duurzame stappen te zetten. Nieuw zijn bijvoorbeeld duurzame viskwekerijen die zich hier konden vestigen nadat de gemeente had gezorgd voor de benodigde infrastructuur. De omwonenden overtuigen van de voordelen van aquacultuur in het landbouwgebied was nog wel een klus. Schenkelaars: "De gebouwen voor de duurzame kweekvis zijn misschien niet mooi, maar de industrie is duurzaam, het levert werkgelegenheid en het zorgt ervoor dat andere gebieden niet overhoop worden gehaald. Daar wil ik me wel hard voor maken."

Ook toeristische ondernemers – een van de belangrijkste inkomensbronnen in Noord-Beveland – zijn volop aan het verduurzamen. Roompot – die hier in 1974 begon met een kleine camping op het boerenland – start binnenkort met de bouw van een volledig energieneutraal recreatiepark. De verkoop van de vakantiehuisjes gaat boven verwachting goed. Een andere ondernemer bouwt paalwoningen in het Veerse Meer volledig circulair. Na vijftien jaar wordt met het materiaal van de paalwoningen weer iets nieuws gemaakt. Schenkelaars: "Deze ondernemers hebben geen gemeentelijke subsidie nodig, ze doen het omdat het een sluitend business-model is. Wel steunen we ze door de procedures soepel te laten verlopen."

Zeeland staat bekend als de provincie met de meeste zonuren en ook aan wind is in de kustprovincie geen gebrek. De windmolens in de gemeente Noord-Beveland leveren al vijf keer meer stroom dan er lokaal stroom wordt verbruikt. Dat overschot compenseert het gebruik van fossiel aardgas. "In die zin zijn we eigenlijk al energieneutraal", zegt Vermin. "Maar de opbrengst van die molens wordt onvoldoende door eigen inwoners benut, dus dan telt het niet mee."

Andere mogelijkheden voor duurzame energieopwekking zijn zonneweides op landbouwgrond. Vermin: "De PV-cowboys benaderen de boeren al, maar volgens onze huidige regelgeving voor ruimtelijke ordening mag het nog niet. En zonnedaken op stallen is vaak weer lastig omdat de dakconstructies niet altijd stevig genoeg zijn." De gemeente is niet per se tegen zonneweides, maar wil die dan wel zodanig inzetten dat de bewoners er iets aan hebben. Bijvoorbeeld door een combinatie met een zoetwaterbuffer, waardoor de boeren andere gewassen kunnen gaan verbouwen dan nu mogelijk is op de kleigrond omgeven door zilt water. Schenkelaars: "We zijn diverse voorstellen voor verdere verduurzaming aan het uitwerken en leggen ze dit najaar voor aan de gemeenteraad. Daar is een breed draagvlak dus ik verwacht dat ze er zonder meer een klap op geven."