Zeehaven IJmuiden: food, energy en leisure

Tot 1876 was IJmuiden slechts een stipje op de kaart. Daarin kwam verandering toen het Noordzeekanaal af was. Rijkswaterstaat bouwde al snel een zeehaven voor de vissersschepen die een veilige ligplaats zochten voor de sluizen. En toen op de kade spontaan vishandel ontstond, werd ook een visafslag opgericht. Dit staatsvissershavenbedrijf werd onder leiding van minister Neelie Kroes in 1989 geprivatiseerd tot Zeehaven IJmuiden NV.

72 procent van de aandelen kwam in handen van ondernemers in de haven: zij konden de erfpacht op de grond onder hun bedrijfspanden afkopen en kochten daarbij ook aandeelcertificaten. De overige 28 procent is in handen van de lokale overheden: gemeente Velsen, provincie Noord-Holland en gemeente Katwijk. Het bestuur van Stichting administratiekantoor aandelen Zeehaven IJmuiden NV vertegenwoordigt alle disciplines in de haven en spreekt regelmatig de tweekoppige directie: Karin Maat en algemeen directeur Peter van de Meerakker.

Zeehaven IJmuiden was de tweede grote privatisering van een staatsbedrijf. De vorm van een NV met het grootste deel van de aandelen bij bedrijven is voor havens niet herhaald. De meeste andere zeehavens werden een overheids-NV. ‘Maar wij zijn er blij mee’, zegt Maat. ‘Onze aandeelhouders zijn ook onze stakeholders en klanten. Dat betekent dat we de activiteiten in deze haven daadwerkelijk kunnen richten op onze klanten. Ik zie ons bedrijf echt als een dienstverlener, we bieden ruimte en faciliteiten zodat bedrijven zich verder kunnen ontwikkelen en groeien. Goede faciliteiten zijn voor onze stakeholders en klanten het belangrijkst.

De groei zit er goed in. ‘In 2016 hebben we het beste jaar ooit gedraaid’, vertelt Maat. Dochterbedrijf Hollandse Visveiling IJmuiden is (na Urk) de tweede visafslag van Nederland. Met een omzet van ruim 68 miljoen euro heeft de visveiling een marktaandeel van bijna 22 procent in 2016. Ook de inkomsten uit de havengelden namen toe. Met jaarlijks zo’n 60.000 passagiers en 25.000 crew op cruiseschepen en 570.000 op de veerboten naar Newcastle is het vaak een drukte van belang op de kades. Even verderop hebben offshorebedrijven voor het onderhoud van windparken op zee hun thuisbasis. De zeehaven is dus een belangrijke bron voor werkgelegenheid in de regio. En voor vertier: het jaarlijkse Havenfestival IJmond, dit jaar in het weekend van 18 en 19 juni, trekt bezoekers uit de wijde omtrek.

Herstructurering
Om de bedrijven in het havengebied te blijven faciliteren zijn flink wat werkzaamheden uitgevoerd in het Middenhavengebied: de middelste landtong met aan de kop de vuurtoren. Het was hoog nodig volgens Maat: ‘Aan dit gebied was eigenlijk nog nooit wat gedaan sinds de privatisering en daarvoor al helemaal niet.’ De totale kosten bedroegen ruim 18 miljoen euro, waarvan het Rijk, provincie Noord-Holland en gemeente Velsen zo’n 10 miljoen bijdroegen. Hiermee werd grond aangekocht, is 440 meter nieuwe kade aangelegd en is riolering en bestrating vernieuwd. De resultaten zijn de zien in deze video.

Zeehaven IJmuiden koos bewust voor een gefaseerde aanpak. Maat: ‘De herstructurering is in een aantal jaren uitgevoerd. We zijn in 2009 begonnen en in 2016 is het afgerond. We zijn gestart met de aankoop van een braakliggend gebied, dat we voor een deel weer hebben uitgegeven. Vervolgens hebben we een kade aangelegd die geschikt is voor zeeschepen. We hebben ieder jaar gespaard en zijn pas verplichtingen aangegaan als we zeker wisten dat we de termijnen van de aannemer konden voldoen.’

De herstructurering lijkt wel besmettelijk: 'We merken dat de bedrijven nu zelf ook gaan investeren in de gebouwen. Dat was wel ons doel, maar je hebt er verder geen invloed op. Uiteindelijk moeten de bedrijven het zelf willen. Maar nu de openbare ruimte is verbeterd, willen veel bedrijven niet achterblijven.'

Gemeente Velsen ontwikkelt daarnaast een visie op het Havenkwartier, het deel van het haventerrein het dichtst bij het bewoonde gebied. Zeehaven IJmuiden is hier als eigenaar van de grond uiteraard bij betrokken. 'Wij zijn blij dat de gemeente haar bijdrage wil leveren om hiervan een levendig verblijfsgebied te maken.'

Zeehaven IJmuiden faciliteert de offshore-windbedrijven met nieuwe boatlandings: speciale aanlegsteigers waar windcats, lichte bootjes voor vervoer naar de windmolenparken, veilig kunnen aanleggen. Dit is niet alleen interessant voor de Nederlandse windparken maar ook voor internationale. Vandaar dat Karin Maat onlangs nog aanwezig was op de beurs voor Offshore Wind Energy in Londen. 'Offshore wind is echt waar we op focussen. Het is een hele cyclus, want na de bouw volgt zo’n 25 jaar onderhoud en daarna verwijdering of vervanging. Een continue stroom van activiteiten die we kunnen faciliteren.'

Zeeschepen aan de stekker
Windenergie is ook de bron voor de walstroom die twee jaar terug is aangelegd voor de vissersschepen (hektrawlers) van twee grote rederijen. Als de schepen gelost zijn kunnen ze worden aangesloten op het elektriciteitsnet en is een aggregaat niet meer nodig. Dit scheelt flink in uitstoot van CO2 en andere schadelijke gassen en in de geluidsoverlast. De totale kosten voor levering van deze elektriciteit is bovendien goedkoper dan de diesel waarop de aggregaten draaien. Het klinkt simpel, maar technisch was het nog wel een klus, vertelt Maat. 'Zo’n walstroomproject was nog nooit in Nederland gerealiseerd. Er is behoorlijk wat vermogen nodig om zo’n zeeschip vaarklaar te houden. Het gaat niet om een koffiezetapparaat.' De nieuwe duurzame LED-verlichting op de kade zorgt ervoor dat de schepen ook ’s nachts kunnen lossen.

Uitbreiding in de regio
Om aan de toenemende vraag naar havenfaciliteiten te kunnen voldoen werd enkele jaren geleden de IJmondhaven aangelegd. 'Voor de gemeente Velsen was groei van de haven belangrijk voor de werkgelegenheid', aldus Maat. 'De financiering zou oorspronkelijk via de gemeente lopen, maar wij zijn uiteindelijk een directe relatie met BNG Bank aangegaan.

De aanleg en het succes van die IJmondhaven had nooit kunnen plaatsvinden zonder de financiering van de BNG Bank. Deze publieke infrastructuur draagt bij aan de economische ontwikkeling van de IJmond en dus Nederland. Doordat BNG Bank bij alle havens betrokken is, hebben ze inzicht in de activiteiten op lange termijn. Als je eenmaal een kade slaat, dan ligt ie daar voor 60 jaar.

Verdere uitbreiding van Zeehaven IJmuiden is lastig: het gebied ligt ingeklemd tussen woon- en werkgebieden in de regio. Wel zijn er groeimogelijkheden door samenwerking met andere havens. Maat: 'Wij staan ervoor open om de exploitatie van andere havens in de regio te verzorgen. Wij hebben hier het apparaat, de diensten, de kunde.' Daarbij denkt ze aan de andere havenbekkens in de IJmond: Beverwijk, Grote Hout en de in onbruik zijnde Averijhaven. Maat: 'Er zijn gesprekken gaande om dat bekken weer bevaarbaar te maken, kades aan te leggen en bedrijfsterrein in te richten. Onder de nieuwe naam Energiehaven zou dit een mooie aanvulling zijn op de beschikbare kades in dit gebied.'

Foto’s: Zeehaven IJmuiden