Energieke samenwerking voor verduurzaming Ameland

In 2020 wil Ameland zelfstandig in zijn eigen energie voorzien. Niet met fossiele brandstof maar op een duurzame manier. Deze ambitie heeft de gemeenteraad in 2007 vastgesteld en inmiddels nadert dat jaartal met forse schreden. Om de ambitie tot daden om te zetten werd het Convenant Duurzaam Ameland afgesloten, een samenwerkingsverband van overheid en ondernemingen. Inmiddels is een derde versie van het convenant in de maak, waarbij ook kennisinstituten zich aansluiten.
  
'Wij zijn eigenwijze eilanders', aldus wethouder Oud. 'We vinden dat je niet alleen over duurzaamheid moet praten, maar ook iets moet doen. Dat werkt als een vliegwiel. Van subsidie voor isolatie en zonnepanelen is gretig gebruikgemaakt. Amelanders vertellen elkaar op verjaardagen over de ervaringen, en dan gaat het eigenlijk vanzelf. Ook bij lokale ondernemers gaat het steeds meer leven.

Luc van Tiggelen, beleidsmedewerker duurzaamheid, ziet steeds meer belangstelling van het bedrijfsleven. 'Een Japans bedrijf heeft thuisaccu’s geplaatst bij bewoners. Daarmee kunnen ze de zonne-energie die ze overdag opwekken ’s avonds gebruiken. Door dat soort proefprojecten bij mensen thuis te doen, verkoopt zo’n project zich eigenlijk vanzelf. Als overheid hoef je dan steeds minder te doen. Dat zie ik als een sterk veranderende rol.'

23.000 zonnepanelen
Eind 2015 is op Ameland een enorm zonnepark geopend; op dat moment het grootste van heel Nederland. Op een terrein van 10 hectare zijn 23.000 zonnepanelen geplaatst die jaarlijks 5,8 GWh opwekken. Dat is ruim voldoende voor de elektriciteitsvraag van alle 1.500 huishoudens op Ameland.

Het zonnepark in aanbouw. foto: gemeente Ameland

Het zonnepark kwam tot stand dankzij energieke samenwerking van gemeente, Eneco en de Amelander Energie Coöperatie (AEC). Samen zochten zij een geschikte locatie op het eiland: bij de luchthaven op grond die voor niet veel andere zaken geschikt is. En samen vonden ze de benodigde 7,5 miljoen euro. Provincie Fryslân kwam over de brug met 345.000 euro en het Waddenfonds gaf een subsidie van 3,2 miljoen euro. Hieraan werd echter wel de voorwaarde gekoppeld dat de rest van de financiering binnen een half jaar rond zou zijn. Eigenlijk een veel te korte periode. Maar het is gelukt.

De gemeenteraad van Ameland stelde zich garant voor het nog ontbrekende bedrag. Dit gaf de initiatiefnemers de tijd om de rest van de financiering rond te krijgen. 'Een moedige stap van de gemeenteraad', vindt Luc van Tiggelen, 'want op een totale begroting van circa 20 miljoen is een garantstelling voor 3,7 miljoen een fiks bedrag.'

In aanvulling op de subsidies brachten gemeente, Eneco en de AEC zoveel geld bij elkaar dat ze de rest van het benodigde bedrag gunstig konden financieren bij een bank. Daarnaast is een SDE+-subsidie toegekend. Deze subsidie voor Stimulering Duurzame Energieproductie overbrugt de komende jaren het verschil dat ontstaat omdat de kosten van het opwekken grijze stroom nu nog lager zijn dan die van groene stroom.

Amelander Energie Coöperatie
De Amelander Energie Coöperatie (AEC) is voor een derde aandeelhouder van het zonnepark. De coöperatie ontstond in 2009 uit een werkgroep van Amelanders die zich wilden inzetten voor duurzaamheid. Inspiratie werd opgedaan bij de energiecoöperatie op Texel, 'Want waarom zou je het wiel opnieuw uitvinden', aldus directeur Johan Kiewiet. De AEC begon met duurzame stroom via Greenchoice. Binnen een paar jaar had een derde van de Amelanders zich bij de coöperatie aangesloten.   

Dat leverde een spaarpotje op van ruim 300.000 euro. 'We willen dat geld niet oppotten, maar teruggeven aan de mensen', zegt Kiewiet. 'Het werd ingezet in projecten om zelf energie op te wekken zodat Ameland op dat gebied zelfvoorzienend kan worden.' Na kleinere projecten met zonnepanelen op particuliere daken werd de AEC samen met de gemeente en Eneco partner in de bv die het zonnepark exploiteert. Gelijkwaardig partner: de inleg per aandeelhouder werd bepaald op basis van het budget van de AEC.

Satellietfoto Ameland met zonnepark. Foto: Amelander Energie Coöperatie.

De deelname van de Amelander Energie Coöperatie was belangrijk voor het draagvlak op het eiland. Met het aandeel in de bv waren de reserves van de AEC op, maar met een obligatielening creëerde de AEC weer ruimte voor nieuwe projecten. Minstens even belangrijk was de lokale betrokkenheid bij het Zonnepark die hiermee werd gerealiseerd. Inwoners van Ameland en eigenaren van recreatiewoningen konden vanaf 250 euro inschrijven op de lening. Met afhankelijk van de zonopbrengst een rendement tussen 2,5 en 4 procent. In mum van tijd was het maximumbedrag van 300.000 euro bereikt. En na een jaar is duidelijk dat de businesscase van het zonnepark klopt: het verwachtte rendement wordt zonder problemen gehaald. 'Met zo’n obligatielening kun je burgers echt laten participeren in duurzaamheid', zegt Kiewiet.

Parkeerdak vol zonnepanelen
Een volgend project staat alweer in de startblokken. Op een parkeerterrein wil de AEC een afdak met 2.200 zonnepanelen bouwen. Kiewiet: 'Op die manier profiteer je van dubbel ruimtegebruik. De parkeerplaats wordt alleen maar mooier, de auto’s staan beschermd tegen zon en regen en het levert energie op.' Een dergelijk parkeerdak bestaat al, bijvoorbeeld bij de TT in Assen. 'Goede ideeën moet je bekijken en kopiëren', vindt Kiewiet.

Voor de financiering kiest de AEC dit keer voor een zogeheten postcoderoosregeling: de regeling verlaagd tarief bij collectieve opwek. Dat betekent dat omwonenden – mensen in hetzelfde of een aangrenzend postcodegebied – met een gunstige belastingregeling mogen mee-investeren. Ook hierbij gaat het om de betrokkenheid van de omwonenden: naast de eventuele lasten hebben zij de financiële lusten.

Proeftuin voor innovatieve projecten
Het zonnepark voorziet in de vraag naar elektriciteit van alle Amelanders. Maar er is meer nodig om het eiland geheel zelfvoorzienend te maken. ’s Zomers is er immers extra elektriciteit nodig voor de toeristen. En warm water en verwarming van woningen en bedrijven kost nog veel meer energie. 'Om daaraan te voldoen zou je zes extra zonneparken moeten realiseren', zegt Kiewiet. 'Daar is helemaal de ruimte niet voor.'

Proef met warmtepompen op (groen) gas in Natuurcentrum Nes. Foto: gemeente Ameland.

Daarom onderzoeken de ondertekenaars van het Convenant Duurzaam Ameland andere duurzame energiebronnen. Ze doen dat samen met het bedrijfsleven en met kennisinstituten, zoals EnTranCe, het Energy Transition Centre van de Universiteit Groningen. Onderzoekers zijn blij met de mogelijkheden van Ameland als proeftuin. Het eiland vormt als afgegrensd gebied een prachtige omgeving om slimme combinaties van nieuwe technieken en systemen te testen. Juist omdat het een eiland is, kun je goed zien en meten wat duurzame technieken opleveren.

Er lopen bijvoorbeeld vergevorderde onderzoeken naar duurzame verlichting, brandstofcellen en een warmtekrachtcentrale. En er zijn vooronderzoeken voor projecten voor op de langere termijn, zoals biomassavergisting en een getijdecentrale die energie opwekt uit eb en vloed. Ook denkt Ameland aan geothermie: boren naar diepe waterlagen die via een warmtewisselaar energie opleveren. Doordat het water niet wordt opgepompt, maar alleen in beweging gebracht langs de warmtewisselaar, is hierbij geen risico voor bodemdaling. 'Een ambitieus project' geeft Kiewiet toe. 'Maar je kunt hiermee in één keer een grote klapper maken in de energietransitie.

Groene verlichting bij strandopgang Buren. Trekvogels hebben hier minder last van.   
Foto: gemeente Ameland.

Smart grid voor evenwicht vraag en aanbod
Naast onderzoek naar technische snufjes gaat het ook om communicatie. Hoe krijg je draagvlak van omwonenden? Hoe kun je bewoners en bedrijven stimuleren om zelf een steentje bij te dragen aan duurzaamheid. Daarnaast streeft Ameland naar een smart grid: een slimme manier om allerlei kleine projecten aan elkaar te knopen, zodat er een evenwicht ontstaat tussen vraag en aanbod van schone energie.

Wethouder Oud: 'Ameland wil een blauwdruk maken van lokale CO₂-neutrale energievoorziening die ook breder toepasbaar is. Daarvoor onderzoeken we nieuwe technologieën, maar ook nieuwe organisatiemodellen. We willen niet opwekken voor de vaste wal; het gaat om het evenwicht op het eiland.' Om zo’n smart grid daadwerkelijk te kunnen realiseren, moet er op het gebied van wet- en regelgeving nog wel het een en ander gebeuren. De huidige Energiewet biedt onvoldoende ruimte voor experimenten op de schaal van het hele eiland. Dat heeft de gemeente onlangs in een brief laten weten aan minister Kamp. Ze vragen extra ontheffing om ook deze mogelijkheid serieus te kunnen onderzoeken.

Sociale duurzaamheid
Terugdringing van de CO2-uitstoot is een belangrijke reden voor de duurzaamheidsambities van Ameland. Maar er zijn meer voordelen te behalen. Ameland verwacht dat samenwerken aan verduurzaming een sociaal bindende factor is, die krimp en kennisvlucht van jonge arbeidskrachten kan tegengaan. Van Tiggelen: ‘De proefprojecten waaraan studenten en wetenschappers graag meewerken trekken meer mensen naar het eiland. En dat is belangrijk om de kwetsbare monocultuur van toerisme te doorbreken. De duurzaamheidsprojecten leveren zo een bijdrage aan het sociaaleconomische weefsel op het eiland. Direct met werkgelegenheid en indirect doordat meer mensen voor korte of langere tijd op het eiland zullen verblijven. Naast schonere energie leidt Ameland Duurzaam dus ook tot sociale energie.’ 

Foto hoofdbeeld: Kees van de Veen